In het tweeherige (de bisschop van Luik en de hertog van Brabant) Maastricht van vóór 1800 waren er voor de rechtspraak in eerste aanleg de volgende instanties.

  • het indivies (onverdeeld) laaggerecht
  • het Luiks hooggerecht voor de Luikse burgers
  • het Brabants hooggerecht voor de Brabantse burgers
  • de schepenen van de Vroenhof voor het uitbreidingsgebied gebied van Maastricht tussen de 1e en 2e omwalling

Van deze gerechten werd meestal in hoger beroep gegaan bij de appelinstanties van het Duitse Rijk, zoals het Rijkskamergerecht. Echter, bij de bevestiging in 1530 van de Gouden Bul voor Brabant uit 1349 schafte de hertog - op dat moment keizer Karel V - het appel van Maastricht en de Vroenhof op de Rijksgerechten af en verbood buitenlandse instanties zich hiermee in te laten.

 

De Maastrichtenaren beschouwden dit als een inbreuk op hun privileges. In 1545 kwamen de beide heren van de stad aan de bezwaren tegemoet en regelden het hoger beroep in de Forme ende instructie van appellatie, die eind 1547 in werking trad. In 1549 zorgde Karel V voor een aanvulling hierop: de Instructie voor de commissarissen. Hierin kwamen vooral de procesrechtelijke consequenties aan de orde.

 

Zo kreeg Maastricht een geheel eigen regeling van het hoger beroep. Twee afgevaardigden van de hertog en twee van de bisschop, de zogenaamde commissarissen-deciseurs, behandelden voortaan gezamenlijk het hoger beroep van vonnissen van het indivies laaggerecht. Appellen van vonnissen van de afzonderlijke hooggerechten werden gescheiden behandeld: van de Brabantse schepenbank door de twee Brabantse commissarissen-deciseurs, van de Luikse schepenbank door de twee Luikse commissarissen-deciseurs. Zaken die in eerste instantie door de beide hooggerechten gezamenlijk werden behandeld, dienden in appel voor de vier commissarissen-deciseurs tezamen. Twee Brabantse en twee Luikse commissarissen-instructeurs instrueerden de appellen. De commissarissen-deciseurs spraken in hoogste instantie recht. Deze vorm van appel gold trouwens alleen voor civiele zaken. Van strafzaken was er in principe geen appel mogelijk, al werd dat soms wel geprobeerd.

 

Na de verovering van de stad door Parma kregen de commissarissen-deciseurs in de ordonnantie van 1580 een uitbreiding van hun bevoegdheden. Voortaan benoemden zij ook schepenen, burgemeesters en gezworenen. Verder vaardigden zij wetten en verordeningen uit die in zogenaamde recessen werden vastgelegd, en oefenden het oppertoezicht (ook financieel) uit op alle stedelijke instellingen. De beide hooggerechten bleven bevoegd voor civiele zaken met betrekking tot huwelijkszaken, erfenissen en onroerend goed en werden dat nu ook voor alle strafzaken. De bevoegdheid van het laaggerecht werd beperkt tot handelszaken, geldvorming, ambachtszaken en boetstraffelijke aangelegenheden.

 

De rol van de Luikse commissarissen-deciseurs als appelinstantie bleef beperkt tot het laaggerecht (gedeeld met Brabant) en het Luiks hooggerecht. Daarentegen fungeerden de Brabantse commissarissen-deciseurs - behalve voor het laaggerecht (gedeeld met Luik) en het Brabants hooggerecht - tevens als beroepshof voor de Vroenhof, de dorpen van Redemptie, de banken van Sint Servaas, de Maastrichtse kapittels en de officiaal van de aartsdiaken van de Haspengouw. Verder traden zij op als rechtbank in eerste aanleg voor geestelijke corporaties en in processen tegen gemeenten. Hun ambt verschafte de commissarissen-deciseurs veel invloed. Zij voerden de titel Edelmogenden. Meestal waren zij rechtsgeleerden, na 1632 aan de Brabantse kant vooral leden van de Staten-Generaal. Vóór 1632 kwamen de commissarissen-deciseurs jaarlijks, vanaf dan eens in de twee jaar naar Maastricht.

 

Bij de Franse verovering van de stad in 1794 kwam een einde aan de Maastrichtse tweeherigheid en daarmee ook aan de bevoegdheden van de commissarissen-deciseurs.

 

Voor meer informatie, zie: Louis Berkvens, Procesgids commissarissen-deciseurs te Maastricht, Hilversum 2023 en Jacques van Rensch, De rechtspraak van de commissarissen-deciseurs te Maastricht, in Hoven en Banken in Noord en Zuid, Assen 1994, 39-62.


Delen



Made by zuiderlicht