Een middeleeuws protocol toegankelijk gemaakt. Van de vele protocollen die in de depots van het RHCL zijn opgeslagen is nu een vroeg exemplaar afkomstig uit Eijsden op een plezierige manier ontsloten.
Eijsden
De schepenbank in de vrijheid Eijsden, een stadje oostelijk van de Maas, bestond al rond 1320. Deze vormde het rechterlijk en bestuurlijk centrum van een tamelijk groot gebied in de zuidwesthoek van het huidige Nederlands-Limburg, destijds Eijsden in het Dal en Eijsden op de Berg geheten. Tot Eijsden in het Dal behoorden behalve de aan de Maas gelegen vrijheid, delen van de nederzettingen Eijsden, Caestert en Breust. Tot Eijsden op de Berg behoorden delen van de nederzettingen Herkenrade, Sint Geertruid, Eckelrade, Bruisterbosch, Libeek en Moerslag. De bezetting van de schepenbank bestond uit 14 schepenen. Hun taken oefenden zij aanvankelijk vrijwel uitsluitend mondeling uit veelal begeleid door symbolische handelingen. Pas op den duur en zeer geleidelijk werd meer en meer opgetekend. Een belangrijke stap in dit proces van verschriftelijking was het besluit in 1419 om te starten met het consequent bijhouden van een protocol. Het initiatief daarvoor kwam vermoedelijk van de schepenbank Luik waarvan het bereik enorm was en waaronder ook de Eijsdense insteling ressorteerde. Nog maar tien jaar eerder was men er in Luik zelf mee begonnen. Met het opkomen van het geschreven woord werd binnen de schepenbank de secretaris, in Eijsden ‘clerck’ genoemd, misschien wel de belangrijkste figuur. Hij hield de protocollen en registers bij, schreef de processtukken uit, vervaardigde grossen van akten en gaf afschriften af.
oudste protocol
Het oudste protocol dat werd aangelegd is in zijn geheel bewaard gebleven en vormt daarmee een van de oudste documenten van deze soort in Limburg. Het omvat de periode 1419-1463. Enkele akten zijn uit de periode daarvóór vanaf 1410, en er is een uitloop daarna tot 1468. Er zijn circa 1325 akten door de klerk aan de hand van concepten in het Eijsdense protocol ingeschreven. Het gaat om akten van vrijwillige rechtspraak, waaronder veel overdrachten. Veel akten zijn kort weergegeven, sommige zoals testamenten en huwelijkse voorwaarden zijn in een uitvoerige vorm opgenomen.
toegankelijk
De rijke inhoud geeft zich door het laatmiddeleeuwse schrift en taalgebruik niet vanzelf prijs, maar onderzoek is nu wel een stuk gemakkelijker geworden. Het hele protocol is in de hoogst mogelijke resolutie gescand en daardoor in detail te bestuderen. Aan elke akte is tevens een regest gekoppeld, dat de voornaamste elementen van de inhoud in modern Nederlands opsomt. Originele weergave en regest tezamen bieden een unieke inkijk in de rechtspraktijk van de late Middeleeuwen, daarmee belaste functionarissen, en tal van geografische en topografische aspecten.
bron
H. van Hall, 'Eijsden een vrijheid met Luikse stadsrechten', Hilversum 2011, (p. 18-19, 25, 130, 160, 222, 224)
toegang
01.075 Landen van Overmaas, inventarisnummer 5316