weerstand tegen katholiek voetbal in Heer

‘Voetbal is oorlog.’ Deze gevleugelde uitspraak ontsnapte al weer heel wat jaren geleden aan de mond van Rinus ‘de generaal’ Michels. Vrijwel wekelijks wordt ze op en rond het voetbalveld bewaarheid (en in het openbaar vervoer!).

Michels’ aforisme is met terugwerkende kracht ook van toepassing op de situatie in de Limburgse voetbalwereld tussen beide wereldoorlogen. Ik denk dan aan de verbeten strijd die de neutrale, in 1908 opgerichte, Limburgsche Voetbalbond (LVB) en de Roomsch-Katholieke Limburgsche Voetbalbond (RKLVB) leverden om het grootste aantal leden-verenigingen. Om de kwestie die midden jaren twintig rond de voetbalclub van Heer speelde te kunnen begrijpen, is een uitstapje in de historie noodzakelijk.

tussen de zuilen 

Tot aan de kentering van de jaren zestig was Nederland een verzuild land. Hiermee wordt bedoeld dat de samenleving in gescheiden compartimenten (‘hokjes’ of ‘zuilen’) was verdeeld langs levensbeschouwelijke, sociaal-culturele en politieke scheidslijnen: rooms-katholiek, protestants-christelijk, socialistisch en algemeen oftewel neutraal, want er was ook een neutrale zuil. Dat was zo sinds pakweg het begin van de eeuw.

De grondwetswijziging van 1917, die tegelijk aan de schoolstrijd en de kiesrechtstrijd een einde maakte (onderwijspacificatie en algemeen kiesrecht!), schiep gunstige voorwaarden voor verdere verzuiling. De 1,8 miljoen Nederlandse katholieken vormden in 1900 een hecht bolwerk en Limburg was voor bijna 99 procent katholiek. ‘In alles Roomsch en steeds bijeen’ was het devies dat aan de katholieke zuil ten grondslag lag. De zuil weerspiegelde met zijn wijdvertakt netwerk van ideologisch verwante organisaties een samenleving op zich: het onderwijs, de gezondheidszorg, de journalistiek, sport, cultuur, het was allemaal op katholieke leest geschoeid, terwijl de werkers binnen vrijwel elke nering, bedrijfstak of beroep in een roomse bond waren georganiseerd onder het overkoepelende bestel van de standsorganisaties.

De kroon op de zuil was de Roomsch-Katholieke Staatspartij (RKSP), de politieke partij van èn voor katholieken, na de Tweede Wereldoorlog omgezet in Katholieke Volkspartij (KVP). Deze partij behartigde ‘de katholieke zaak’ in de arena van de vaderlandse politiek. Na de oorlog veranderde het bestel maar schoorvoetend. Wie als katholiek in het Limburg van de jaren vijftig koppig aan een afwijkende overtuiging vasthield, werd nog als een leproos behandeld.

RK FC RAPID

De uitbouw van die katholieke zuil verliep niet overal even gemakkelijk. Neem de voetballerij. Het zondagse spelletje in de wei kon aanvankelijk bepaald niet op warme steun rekenen van de Kerk. Het competitiesysteem betekende immers een bedreiging van de verplichte zondagsrust en zou het gezinsleven aantasten, aldus de Maastrichse jezuïet Oscar Huf s.j., zelf directeur van de congregatievoetbalclub RAPID, welk letterwoord staat voor het fraaie ‘Roomsche adel prijkt in daden’.

Toen de Limburgse geestelijkheid zich willens nillens bij de onstuitbare opmars van koning voetbal had neergelegd, koos men voor een andere, meer positieve benadering. Van het negatieve ‘Ouders, houdt uw kinderen van den voetbalmatch!’ of nog sterker: ‘Voetbal? Voetbal is erger dan drank’ werd afstand genomen. Als er dan toch gevoetbald moest worden, dan wel onder roomse vaan. De clerus en de ermee verbonden goed-burgerlijke bovenlaag vreesden via de neutrale bond, de al genoemde LVB, de invloed van de socialistische propaganda. En alles wat naar socialisme rook, was verderfelijk.

Het bestuur van de LVB voelde er echter niet veel voor om de bond in een RK bond om te zetten en onder toezicht van de geestelijkheid te plaatsen en gaf nul op een daartoe strekkend verzoek. Aan de aangesloten clubs, circa vijftig in getal, liet het bestuur wel de volle vrijheid het predikaat ‘RK’ voor hun naam te plaatsen.

RK Limburgsche Voetbalbond

Het laat zich raden dat de toenmalige bisschop van Roermond, mgr. Laurens Schrijnen, niet was ingenomen met deze reactie. Hij zette zich ertoe een RK Voetbalbond op te (laten) richten. ‘Het is de plicht der katholieken’, aldus de bisschop, ‘ook in de sport de Roomsche beginselen door te voeren, en daarom meenen wij, dat de ouders niet verantwoord zijn, wanneer zij veroorloven, dat hun kinderen zich organiseeren in zoogenaamd neutrale sportvereenigingen.’

Rector Jos. Gillissen te Heerlen kreeg in 1916 van Schrijnen de opdracht terzake de regie in handen te nemen. Toen de RKLVB eenmaal een feit was, in juni 1917, stelde de parochiegeestelijkheid alles in het werk ‘katholiek’ voetbal te propageren. Van de neutrale bond, o gruwel, ging een bedreiging uit voor het zedelijk leven van de voetballers, ‘terwijl een rein leven toch ook bevorderlijk is voor de sportbeoefening’. Dankzij de massieve steun van met name enthousiaste ‘voetbalkapelaans’ was de RKLVB na tien jaar, in 1927, de neutrale bond in ledental voorbijgestreefd.

Ook in de katholieke voetballerij werd het ondermaanse en bovenaardse hecht verenigd, achter ‘het bruine monster’ (een courante metafoor voor de voetbal in die dagen!) aanhollen werd een instrument in de roomse propaganda, getuige de eerste strofe van het bondslied van de RKLVB:

‘Wij planten Roomsche vanen
langs voetbalvelden heen;
hoe graag wij ook goaltjes maken
het geloof staat nummer één’

Heer onder neutrale vlag

In maart 1925 werd in Heer de voetbalclub Concordia opgericht. In augustus richtte de club bij monde van secretaris L. Darding aan de competitieleider van de neutrale LVB het verzoek te mogen uitkomen in de eerste klasse van de LVB-competitie. Hierop werd positief gereageerd. In de dekenaten Maastricht en Wyck waren in 1925 trouwens zeventien van de tweeëntwintig voetbalclubs bij de neutrale bond aangesloten.

Het seizoen 1925-1926 verliep erg succesvol voor Concordia: de club uit Heer werd kampioen van Limburg in de eerste klasse, waardoor promotie naar de derde klasse van de landelijke N.V.B. een feit werd. In juni 1926 wendde de competitieleider van de katholieke RKLVB, L.H. Beurskens, zich tot de burgemeester van Heer, mr. Adr. Thomassen. Hij maakte de burgervader erop attent ‘dat het de wensch is van Z.D.H. Mgr. Schrijnen dat katholieke jongens zijn georganiseerd in katholieke bonden en vereenigingen’. En hij vervolgde op schoolmeesterstoon: ‘Naar wij verneemen wordt de in Uwe gemeente bestaande vereeniging door U Edelachtbare gesteund, o.a. door beschikbaarstelling van een terrein.’ Tenslotte verzocht Beurskens de burgemeester dringend te willen bevorderen ‘dat de in Uwe gemeente gevestigde vereeniging lid worde van onzen bond’.

Thomassen wuifde dit appèl niet achteloos weg. De zaak, zo liet hij de RKLVB-voorman weten, had zijn volle aandacht en hij had al overleg gepleegd met pastoor Jos. Heynen. Op één punt excuseerde de burgemeester zich: een gemeenteterrein kan niet door een burgemeester ter beschikking worden gesteld. Hiertoe is alleen de Raad bevoegd, die aan het hoofd van de gemeente staat. En dat was in dit concrete geval geschied.

Als de burgemeester en de pastoor in de zomer van 1926 al gezamenlijk druk op het clubbestuur hebben uitgeoefend, dan heeft dat geen effect gehad. Want zoveel is zeker, dat ‘Heer’, zo heette de club sinds 1927, niet toetrad tot de RKLVB en tot aan de Tweede Wereldoorlog bleef voetballen onder neutrale vlag. In 1940 dwong de Duitse bezetter overigens een fusie af van de katholieke en neutrale bond.

pro deo

Het collectief geheugen is kort van memorie! Toen in 1975 in Heer het gouden jubileum van de Rooms-Katholieke Sportvereniging Heer werd gevierd,  was deze anekdote in vergetelheid geraakt. Pastoor W. Wiertz (+ 1983) dankte en prees bij die gelegenheid allen die zich in de afgelopen halve eeuw ‘met idealisme’ en ‘pro Deo’ voor het voetbal in Heer hadden ingezet. Vanaf de jaren zeventig zette de ontzuiling van de samenleving in hoog tempo door, maar in Heer is net als overal elders de bal blijven rollen.

bron

Archief Gemeentebestuur Heer, nr. 15.2; H. Walraven (red.), Jubileumboek uitgegeven bij het 50-jarig jubileum van de RKSV Heer, Maastricht 1975; Gedenkboek bij het 10-jarig bestaan van den RK Limburgschen Voetbalbond, Heerlen 1927; Th Vaessen, Driekwart eeuw voetbal in bronsgroen, Maastricht 1983