Vorige week, bij het opruimen van een aantal losse archiefstukken, trof ik een interessante aantekening aan op briefpapier van Henry Schaepkens van Riempst. Deze Henry was in de jaren twintig van de vorige eeuw aanvankelijk aan het Vrijthof, later aan de Lenculenstraat als expediteur en koopman gevestigd. Zijn aantekening gaat over de plek aan de Maas, tussen het Bassin en de Noorderbrug, waar nu de Papierfabriek van Sappi is gevestigd.

Nieuwen Biesen

Hier lag zeker vanaf midden veertiende eeuw, maar waarschijnlijk al eerder, de Commanderij van de ridder-priesters van de Duitse Orde, Nieuwen Biesen genaamd. Samen met de meer landelijke vestiging in kasteel Alden Biesen vormde deze stadsresidentie de hoofdzetel van deze orde in de regio Maas-Rijn. De inname van Maastricht door de Fransen in 1794 betekende het einde van Nieuwen Biesen. Ernaast, ongeveer ter plekke van het gebouw van het Landbouwbelang, lag ook nog een ander klooster, namelijk dat van de Antonieten. Dit klooster werd wegens allerlei misstanden die zich hier voordeden, al iets eerder, namelijk in 1783 opgeheven. De laatste kloosterlingen (het waren er nog maar vijf) werden toegevoegd aan het Onze-Lieve-Vrouwekapittel.

 

In 1800 vond de verkoop van de ruïnes van de Nieuwen Biesen plaats en in 1825 maakte de kerk plaats voor de doorgang met sluis tussen Bassin en Maas, de Biesenboomgaard voor het Bassin zelf. In 1850 tenslotte verrees op de plek van de kloostergebouwen de papierfabriek van de firma Lhoest Weusten¬raad & Cie, die later KNP en uiteindelijk Sappi zou gaan heten. De restanten van het Antonietenklooster hadden toen al het veld moeten ruimen voor het Kanaal Luik-Maastricht, dat in 1848 was aangelegd. De betreffende aantekening van Henry Schaepkens van Riempst gaat over de Franse tijd, toen beide kloostercomplexen al verlaten waren, maar de restanten er nog steeds lagen.

dagboek

‘Kopie uit een oud dagboek van een Maastrichtenaar. Tegenover de hoek van de St. Antoniusstraat lag de kerk van het St. Antoniusklooster, die zich met schuren en tuinen aansloot aan de kloostergebouwen. Deze grensden aan de kerk, kloostergebouwen en tuinen van de Commanderij de Nieuwen Biezen, dat zich uitstrekte tot bijna, waar nu de tombe van de generaal Destombe ligt. Deze beide geestelijke gestichten hadden ten westen een rooilijn. Daar tegenover, waar nu het Bassin is, lag de boomgaard die was omgeven door een vrij hoge muur en zich uitstrekte tot aan de Boschstraat. Vanaf de ingang van de St. Antoniusstraat tot aan de wal (noordzijde) bestond er dus voor 100 jaar een zeer lang, vrij smal slop zonder zijwegen. Die ‘cul de sac’ noemde men nog in mijn tijd - hoewel toen reeds onherkenbaar - ‘Achter de Biezen’. Welnu, op dat punt achter die Biezen zijn in de Franse tijd (1794-1814) honderden doodgestoken. Daar hadden de duels plaats tussen militairen van alle rangen, eveneens tussen militairen en burgers. Een burger die een snor dorst te dragen werd direct uitgedaagd door een militair. Dat vechten met de sabel was schier dagelijks brood en zeer dikwijls hadden op één dag verschillende duels plaats. Men vond het zeer natuurlijk en de militaire autoriteiten moedigden het veel meer aan als het tegen te gaan. Wéé hem die een duel dorf te ontwijken! Ik weet dit van zeer betrouwbare tijdgenoten. 29 januari 1850 is men begonnen met het afbreken van het klooster St. Antonius. Bij het vergroten van de Papierfabriek van de Firma Lhoest & Cie. ter plaatse waar voorheen de Commanderie de Nieuwen Biesen stond, is door een arbeider een prachtig ruiterbeeld gevonden in massief zilver, een ridder te paard voorstellende. Het is verdonkerd geworden en onderhands verkocht!’


Deze laatste vondst dateert van het jaar 1872. Het dragen van degens werd overigens al in 1698 officieel verboden in de stad vanwege het feit dat jan en alleman met een degen rondliep en daaraan het recht dacht te kunnen ontlenen om ‘anderen daarmee bij nacht en ontij als anderszins te attaqueren en te beledigen’.

 

illustratie

1. De ligging van Nieuwen Biesen en het Antonietenklooster in het noorden van de stad, nog net binnen de omwalling: 1 = wal en Biesenbastion, 2 = Boschpoort, 3 = Maas, 4 / 5 = Biesenklooster, 6 = Biesenboomgaard, 7 / 8 = Antonietenklooster, 9 = Boschstraat, 10 = Sint-Teunisstraat, 11 = Biesenstraat. Deze Biesenstraat is het in de tekst bedoelde doodlopende ‘slop’, waar de duels werden uitgevochten.
2. Het Antonietenklooster (links) en Nieuwen Biesen (rechts), in 1840 getekend door Alexander Schaepkens naar het panorama van Simon a Bellomonte uit 1581. Alexander Schaepkens, nog zonder de toevoeging ‘van Riempst’, was een voorvader van Henry.

 

bron

Losse aantekening in het archief, bevolkingsregister, adresboeken, Receuil der recessen. Literatuur: R. Hackeng, Het einde van Nieuwen Biesen en de verkoop van het terrein, in: Nieuwen Biesen in Alden Biesen. 5 eeuwen Duitse Orde in Maastricht, Bilzen 1989, 85-98.

 

auteur

Rolf Hackeng