In de rij illustere personen, die bij hun activiteiten op wereldniveau nog tijd vonden om Maastricht te bezoeken, hoort ook Karl Marx thuis. Op zondag 13 maart 1983, aan de vooravond van de zijn honderdste sterfdag, vond bij het pand Bouillonstraat 8/10 de onthulling plaats van het voorlopige ontwerp van een herdenkingsplaquette. Op 19 november onthulde het Herdenkingscomité het definitieve exemplaar.
revolutionair
Op de bronzen plaquette gaat het portret van Marx vergezeld van de tekst: ‘Karl Marx 1818-1883 revolutionair en schrijver van 'Het Kapitaal' logeerde hier bij zijn zuster Sophia 19 maart - 7 april 1865’. Volgens de literatuur zou Marx zijn zuster voor de eerste maal in 1846 of 1847 en voor de tweede maal van 19 maart tot 7 april 1865 in Maastricht hebben opgezocht. Onderzoek in de gemeentelijke archieven van Maastricht en in uitgegeven brieven van Marx toont aan dat de literatuurgegevens evenals de mededelingen op de plaquette gedeeltelijk onjuist en onvolledig zijn.
Karl Marx werd op 5 mei 1818 te Trier geboren als zoon van advocaat Heinrich Marx en Henriette Presburg. Zijn anderhalf jaar oudere zuster Sophie was gehuwd met Willem Robert Schmalhausen, zoon van belastingontvanger en schoolopziener Abraham Isaac Jacob Schmalhausen en Susanna Elisabeth Fellinger. Dit uit Vaals afkomstige gezin vestigde zich in 1818 in de Lenculenstraat te Maastricht. In 1825 kocht Jacob Schmalhausen het pand Bouillonstaat 708 (later nummers 1904-1905, tegenwoordig 8-10), genaamd de Hof van Slijpe. Zoon Willem Robert betrok een gedeelte van het huis (nummer 1904, huidige nummer 10) om daar zijn advokatenpraktijk uit te oefenen, terwijl zijn ouders in het andere gedeelte bleven wonen. Sophie trok bij haar echtgenoot in en zij kregen vier kinderen. In 1862 overleed Willem Robert op 45jarige leeftijd. Maastricht was overigens niet de enige Nederlandse stad, waar Marx bij familie op bezoek ging. In Zaltbommel woonde de zuster van zijn moeder, Sophie Presburg, die gehuwd was met de tabaksfabrikant Lion Philips. Ook bij deze oom en tante vertoefde Marx regelmatig.
“Ich bin hier in Holland”
Marx leefde in deze periode in Brussel. Ondanks de royale hulp van zijn vriend Friedrich Engels bevond hij zich zoals gewoonlijk in financiële problemen. Hij onderhield hierover contact met zijn zwager Schmalhausen in Maastricht en deze bezocht hem in Brussel. In een brief, gedateerd 28 september 1847 en gericht aan Marx ‘in Holland’, schreef Engels, die op dat moment in Brussel verbleef: ‘Mach nun Deine Geldgeschichten so rasch wie möglich ab und komm wieder her.’ Vanuit Zaltbommel schreef Marx op 29 september aan zijn oude studievriend Werner von Veltheim: ‘Ich bin hier in Holland nur auf ein paar Tage in Familienangelegenheit bei meinem Onkel.’ Marx vertoefde eind september 1847 in Nederland. In de brief van Engels staat hierover niet meer dan boven wordt geciteerd. Bovendien geeft de passage uit de brief aan Von Veltheim de indruk dat Marx uitsluitend bij zijn oom in Zaltbommel verbleef en nergens anders in Nederland. Overigens had Marx precies één jaar eerder wel een reis naar Maastricht gepland. Uit een aan hem gerichte brief van zijn zuster Sophie gedateerd 25 september 1846 blijkt echter dat deze niet was doorgegaan.
bron
o.a. bevolkingsregisters en adresboeken Maastricht; kranten; biografieën; uitgegeven correspondentie van Marx; H.H.E. Wouters, De hof van Slijpe, in: MSG 1960; J. Gielkens, Was ik maar weer in Bommel. Karl marx en zijn Nederlandse verwanten, 1997.
auteur
Rolf Hackeng