In zijn boek ‘Dichter in de jungle’ schetst historicus Roelof van Gelder de levensloop van John Gabriel Stedman (1744-1797). John’s moeder was Nederlandse, zijn vader een Schotse militair dienende in de Schotse Brigade. Dat was in de 17e- en 18e eeuw een Brits legeronderdeel in dienst van de Verenigde Provinciën. Het bestond uit drie Schotse regimenten die van Groot-Brittannië werden gehuurd. Pas in 1783 werden ze genationaliseerd. Zijn zoon John zou hem in die loopbaan volgen.
Stedman is vooral bekend van zijn deelname aan het expeditieleger van de Republiek dat in Suriname weggelopen slaven die aanslagen pleegden ‘in het gareel moest brengen’. Zijn beschrijvingen, maar vooral de gravures, uit het later door hem geschreven boek over zijn avontuur (getiteld Narrative of a five years' expedition against the revolted Negroes of Surinam) zijn beroemd, berucht en veelgebruikt.
Militair in de Republiek
Voordat hij naar Suriname trok had Stedman een tumultueus leven in de Republiek, waarbij zijn regiment van stad naar stad trok. Door de vrede hadden de soldaten weinig te doen en raakte John overal verwikkeld in vechtpartijen, schulden en onmogelijke relaties. Een van die garnizoenssteden was Maastricht, waar ze in 1761 naar verplaatst werden.
In tegenstelling tot andere steden was hij zeer enthousiast over Maastricht. In zijn memoires roemt hij de schoonheid van de stad en met name het statige classicistische stadhuis, de brug over de Maas en de gangen in de Sint-Pietersberg. Door de vele vrije tijd maakte hij onder andere een uitstapje naar Beek en directe omgeving, zwom ’s zomers én ’s winters in de Maas en viel tijdens zijn bezoekjes aan de koffiehuizen in goede smaak bij de Maastrichtse meisjes.
Hij maakte in 1761 ook de ontploffing van het kruithuis nabij de Tongersepoort mee. In zijn dagboeken komt daarbij zijn dierenliefde sterk naar voren. Bij de ontploffing vergeet hij namelijk niet te vermelden dat er onder het puin levend en wel twee poezen en een kanarie werden gevonden.
Op een winterdag besloten Stedman en vijf bevriende soldaten van Maastricht naar Luik te schaatsen. Maar ter hoogte van klooster Slavante begon de dooi in te zetten en het ijs te breken. John sprong aan wal, pakte daar een roeiboot en wist zijn kameraden, die op een afgedreven ijsschots vast zaten, te redden!
Niet veel later zou hij naar Breda vertrekken en de kans krijgen om in het expeditieleger te dienen.
Terug in Maastricht
Na vier jaar in Suriname gediend te hebben keerde John terug naar de Republiek. In 1782 was hij weer in Maastricht. Op dat moment zat de Schotse Brigade, onderdeel van het Staatse Leger, in een lastig parket. Zij hadden trouw gezworen aan zowel de Engelse koning als de prins van Oranje. Maar als gevolg van de Vierde Engelse Oorlog wrong die eed. De officieren en soldaten werden voor de keuze gesteld om opnieuw trouw te zweren aan de prins, of naar Engeland terug te keren. Een derde van de officieren, waaronder Stedman, koos voor Engeland. De meeste soldaten bleven in de Republiek.
Voor zijn vertrek vonden er echter nog enkele belangrijke gebeurtenissen in Maastricht en omgeving. Zo trouwde de 39-jarige militair op 2 februari 1783 in Meerssen met de zeventienjarige Adriana Wierts. Zij kwam ook uit een militair milieu; haar vader was veertig jaar lang cavalerieofficier geweest en uiteindelijk in Maastricht overleden. Ook haar moeder was al overleden. Luitenant-kolonel Wierts had aan het einde van zijn leven een groot huis in Wyck gehuurd, waar hij boven zijn stand leefde, waardoor er voor Stedman geen bruidsschat meer in zat. Ze trouwden in de Waalse kerk in Meerssen, waarvoor Stedman een ‘losbrief’ had gekregen van de Waalse kerk te Maastricht, een toestemming om buiten de eigen parochie te trouwen.
Het echtpaar woonde nog een tijd in Maastricht en John bezocht onder andere Fort Sint Pieter, waar hij in een nabijgelegen huisje de in 1766 opgegraven schedel van de mosasaurus te zien kreeg. De schedel van dit gigantische fossiel deed hem aan de krokodillen in Suriname denken. In de zomer reisde Stedman naar Engeland om daar zijn diensten aan de koning aan te bieden. Er werd echter besloten de officieren van de voormalige Schotse Brigade op wachtgeld te zetten. Ze kregen de helft van hun traktement dat ze in Nederland verdienden, maar hoefden geen actieve dienst te doen. Pas een jaar later, zomer 1784, verhuisde het echtpaar definitief naar Engeland.
Publicatie en overlijden
De Engelse jaren hielden voor Stedman geen dienst meer in. Hij begon aan het uitwerken van zijn memoires en de beschrijvingen van zijn Surinaamse expeditie, wonende te Tiverton in het graafschap Devon. Binnen een jaar na de publicatie overleed Stedman op zondag 5 maart 1797, 52 jaar oud.
Adriana, met de inmiddels vijf kinderen die uit hun huwelijk waren voortgekomen, stond er alleen voor. Via haar man kreeg ze nog wel wat inkomsten van grond in Schotland en een weduwepensioen. Ze heeft nog een tijd in Tiverton en rond 1806 in Londen gewoond. Ergens na de nederlaag van Napoleon moet ze naar Maastricht teruggekeerd zijn. In 1825 woonde ze er in ieder geval met een dienstmeid, maar in 1829 stierf zij, 65 jaar oud op het adres Brusselsestraat 889. Dat is het huidige Brusselsestraat 50, waar zij nog enkele jaren als rentenierster had geleefd.
Hun drie zonen zijn allen kinderloos gestorven in militaire dienst. Daarmee stierf ook de mannelijke lijn van John Gabriel Stedman uit. Hun oudste dochter, Sophia Carlotta keerde terug naar Engeland. Hun jongste dochter, Maria Joanna, stierf pas in 1864 in Ierland, nadat ze nog lang eerst in Maarland, later op een kasteeltje in Meerssenerbroek en uiteindelijk ook weer Maastricht had gewoond.
Tim Sijbers
Bronnen
- Roelof van Gelder, Dichter in de Jungle, John Gabriel Stedman, 1744-1797 (Amersfoort 2018), 51-54, 206-215, 330-336.
- RHCL, Archief Hervormde Gemeente te Valkenburg-Meerssen, toegangscode 21.278, inventarisnummer 34, aktedatum 02-02-1783.
- RHCL, Archief Burgerlijke Stand in Limburg: Maastricht, toegangscode 12.059, inventarisnummer 251, aktedatum 20-11-1829.
Afbeeldingen
- https://archive.org/details/narrativeoffivey01sted_0/page/n7/mode/2up
- RHCL Beeldbank, Collectie van de Noordaa, tekenaar onbekend, ID: CVDN 471
- RHCL Beeldbank, Collectie tekeningen en prenten LGOG, Jan de Beijer, ID: LGOG 3
- https://archive.org/details/narrativeoffivey01sted_0/page/n164/mode/2up
- RHCL, Archief Hervormde Gemeente te Valkenburg-Meerssen, toegangscode 21.278, inventarisnummer 34, aktedatum 02-02-1783.
- Mosasaurus afbeelding: Door G. R. Levillaire - https://www.biodiversitylibrary.org/item/280833#page/45/mode/1up. Publiek domein, via https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5143711
- RHCL, Archief Burgerlijke Stand in Limburg: Maastricht, toegangscode 12.059, inventarisnummer 251, aktedatum 20-11-1829.
- Foto auteur.
- https://issuu.com/vbku/docs/2097_ac_najaar_2018_non-fictie-spr-/15